[CẬP NHẬT] Tổng quan các ngành sản xuất ở Việt Nam

Các ngành sản xuất ở Việt Nam đang ngày càng khẳng định vị thế quan trọng trong bức tranh kinh tế chung, góp phần thúc đẩy tăng trưởng GDP và tạo ra nhiều cơ hội việc làm. 

Từ những ngành truyền thống như dệt may, da giày đến các lĩnh vực công nghệ cao như điện tử, chế biến thực phẩm, tất cả đều đang trên đà phát triển mạnh mẽ. Trong bài viết này, DACO sẽ phân tích chi tiết về các ngành nghề sản xuất chủ lực, tiềm năng tăng trưởng và thách thức mà các doanh nghiệp đang phải đối mặt.

Vai trò của ngành sản xuất là gì? 

Kinh tế Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, vươn lên trở thành một trong những nền kinh tế năng động nhất khu vực Đông Nam Á. Tăng trưởng GDP năm 2023 đạt 5,05%, vượt xa mục tiêu đề ra. Trong đó, khu vực công nghiệp và xây dựng đóng góp đáng kể với tỷ trọng 37,12% vào nền kinh tế.

Các ngành sản xuất giữ vai trò then chốt, là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu lao động. Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) quý I/2024 tăng 3,72% so với cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, ngành chế biến, chế tạo tăng 4,64%, đóng góp quan trọng vào mức tăng trưởng chung.

Sự phát triển vượt bậc của các ngành sản xuất không chỉ tạo ra hàng triệu việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động mà còn đóng góp to lớn vào kim ngạch xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài và nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Phân loại các ngành sản xuất ở Việt Nam

Để có cái nhìn tổng quan và chi tiết hơn, chúng ta có thể phân loại các ngành sản xuất ở Việt Nam theo nhiều tiêu chí khác nhau:

Điểm mặt các ngành sản xuất chủ lực tại Việt Nam

Sau khi phân loại các ngành nghề sản xuất, chúng ta có thể thấy rõ bức tranh đa dạng của nền công nghiệp Việt Nam. Trong đó, nổi bật lên một số ngành sản xuất chủ lực, cụ thể:

Ngành dệt may

Ngành dệt may là một trong các ngành nghề sản xuất tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Ngành này hiện có 3 phân ngành chính: sản xuất sợi, sản xuất và nhuộm vải, và sản xuất hàng may mặc. Sản phẩm sợi và vải chủ yếu phục vụ nhu cầu trong nước và chưa có chất lượng cao. 

Ngược lại, phân ngành may mặc tập trung vào gia công cắt may (CMT), với tỷ lệ Nhà sản xuất may mặc từ gốc (OEM) và Nhà sản xuất từ thiết kế gốc (ODM) còn thấp, chỉ khoảng 35%.

Thị trường xuất khẩu chính của ngành dệt may Việt Nam là Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc, chiếm phần lớn kim ngạch xuất khẩu. Dù có tiềm năng trồng và sản xuất bông lớn, Việt Nam vẫn phải nhập khẩu phần lớn nguyên liệu này. 

Năm 2019, có tới 89% lượng vải được nhập khẩu, trong đó 55% từ Trung Quốc, 16% từ Hàn Quốc, 12% từ Đài Loan và 6% từ Nhật Bản. Đây là một nghịch lý cho thấy ngành dệt may Việt Nam cần tập trung phát triển nguồn nguyên liệu nội địa để nâng cao năng lực cạnh tranh.

>>>Xem thêm: 

• [CẬP NHẬT] Các phương thức sản xuất ngành dệt may phổ biến

• Tổng hợp các phương pháp cải tiến sản xuất ngành may

Ngành công nghiệp sản xuất máy móc thiết bị, cơ khí

Ngành công nghiệp sản xuất máy móc thiết bị, cơ khí của Việt Nam đang có những bước tiến đáng kể và được đánh giá cao. Các chuyên gia nhận định Việt Nam sẽ trở thành một trong những cơ sở sản xuất tiềm năng tại Châu Á trong tương lai gần. Sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi nhu cầu về máy móc thiết bị phục vụ các ngành công nghiệp sản xuất khác ngày càng gia tăng.

Bên cạnh đó, Chính phủ Việt Nam cũng đang ưu tiên phát triển ngành sản xuất máy móc thiết bị nội địa thông qua nhiều chính sách thu hút đầu tư. Kết quả là nhiều công ty đã chọn Việt Nam làm nơi đặt nhà máy, góp phần thúc đẩy nhu cầu gia công sản xuất trong nước

Ngành công nghiệp điện tử

Đây là một trong những ngành sản xuất tại Việt Nam có tầm quan trọng lớn đối với sự phát triển của khoa học kỹ thuật. Ngành này không chỉ giúp tối đa hóa khả năng tư duy hệ thống trong thiết kế, mà còn tạo ra những sản phẩm mới với nhiều ưu điểm và tính năng vượt trội.

Tuy nhiên, thị phần ngành điện tử Việt Nam hiện đang bị chi phối bởi các doanh nghiệp nước ngoài. Mặc dù số lượng doanh nghiệp ngoại chỉ chiếm khoảng 1/3 tổng số doanh nghiệp điện tử, nhưng kim ngạch xuất khẩu của họ lại chiếm hơn 90% và đáp ứng đến 80% nhu cầu tiêu dùng trong nước.

Xu hướng dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam đang diễn ra mạnh mẽ, với nhiều tập đoàn, công ty điện tử lớn trên thế giới đã chọn Việt Nam là nơi đặt nhà máy. Điển hình như LG, Panasonic đã chuyển toàn bộ sản xuất sang Việt Nam, Apple chuyển một phần sản xuất AirPods, Nintendo chuyển một phần máy chơi game Switch Lite,…

Ngành sản xuất, chế biến nông lâm thủy sản

Ngành chế biến nông lâm thủy sản đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đóng góp đáng kể vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Một đặc điểm nổi bật của ngành này là sự phân bố sản xuất theo điều kiện tự nhiên, ví dụ như lúa tập trung ở Đồng bằng sông Cửu Long và Đồng bằng sông Hồng, cà phê ở Tây Nguyên, cao su ở miền Nam, tiêu ở Tây Nguyên, rau củ ở Lâm Đồng và Đồng bằng sông Hồng.

Sản lượng nông lâm thủy sản không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước mà còn hướng đến xuất khẩu. Trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, ngành chế biến nông lâm thủy sản được kỳ vọng sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng hơn.

Ngành sản xuất dược phẩm

Ngành sản xuất dược phẩm đóng vai trò thiết yếu trong việc chăm sóc sức khỏe cộng đồng, tập trung vào sản xuất và kinh doanh các loại thuốc, hóa chất phục vụ cho việc phòng ngừa và điều trị bệnh. Không chỉ dừng lại ở đó, các công ty dược phẩm đang không ngừng đầu tư nghiên cứu và phát triển các loại thuốc mới nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dùng và thị trường.

>>>Xem thêm: Quy trình sản xuất dược phẩm đạt chuẩn GMP – Bạn đã biết?

Ngành công nghiệp sản xuất trang thiết bị y tế

Ngành sản xuất trang thiết bị y tế là một trong các ngành sản xuất ở Việt Nam đang nhận được sự quan tâm đặc biệt từ Chính phủ, nhất là trong bối cảnh xuất hiện nhiều bệnh tật và dịch bệnh mới như hiện nay. Nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ, ưu đãi, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp đẩy mạnh hoạt động sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Ngành sản xuất mỹ phẩm

Ngành sản xuất mỹ phẩm đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu làm đẹp ngày càng tăng của con người. Các sản phẩm của ngành này rất đa dạng, bao gồm các mặt hàng chăm sóc tóc, da mặt, cơ thể, nước hoa, đồ trang điểm,…

Các doanh nghiệp mỹ phẩm có thể tham gia vào nhiều hoạt động, từ sản xuất, kinh doanh, phân phối đến bán lẻ sản phẩm. Ngành sản xuất mỹ phẩm đang thu hút nhiều sự đầu tư và phát triển mạnh mẽ, với hàng loạt sản phẩm làm đẹp mới ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng.

Ngành sản xuất nội thất

Không chỉ đơn thuần là thiết kế và sản xuất các sản phẩm nội thất đa dạng, ngành này còn là sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật và khoa học kỹ thuật, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của cá nhân, hộ gia đình, doanh nghiệp và tổ chức.

Điểm đặc biệt của ngành sản xuất nội thất là sự kết hợp hài hòa giữa mỹ thuật, nghệ thuật và khoa học kỹ thuật. Thiết kế sản phẩm nội thất đòi hỏi sự am hiểu về kiến trúc và đồ họa để tạo ra những sản phẩm vừa đẹp mắt, vừa đáp ứng công năng sử dụng.

Ngành sản xuất giày, dép

Ngành sản xuất giày dép đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, chuyên thiết kế, sản xuất và phân phối các sản phẩm giày dép đa dạng. Ưu điểm nổi bật của ngành này là khả năng tạo ra lượng lớn việc làm, góp phần giải quyết vấn đề lao động và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Bên cạnh đó, ngành sản xuất giày dép còn mang về nguồn thu ngoại tệ đáng kể thông qua hoạt động xuất khẩu, đồng thời đóng góp tích cực vào quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế.

Ngành công nghiệp sản xuất sản phẩm công nghệ cao

Ngành sản xuất sản phẩm công nghệ cao đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế – kỹ thuật của đất nước. Ngành này tập trung vào việc sản xuất các sản phẩm công nghệ cao và cung ứng dịch vụ công nghệ cao, mang đến những sản phẩm hiện đại, giá trị gia tăng cao và thân thiện với môi trường.

Chính những đặc điểm này đã giúp ngành sản xuất sản phẩm công nghệ cao trở thành động lực quan trọng cho việc hiện đại hóa các ngành nghề hiện có, đồng thời thúc đẩy sự hình thành và phát triển của các ngành nghề sản xuất và dịch vụ mới.

Ngành công nghiệp năng lượng

Ngành công nghiệp năng lượng đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế của Việt Nam, một trong các ngành sản xuất ở Việt Nam then chốt. Ngành này bao gồm hai nhóm chính:

• Khai thác nhiên liệu: Việt Nam sở hữu nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, bao gồm dầu mỏ, khí đốt, than đá,… Việc khai thác hiệu quả các nguồn năng lượng này là nền tảng cho sự phát triển kinh tế và an ninh năng lượng quốc gia.
• Sản xuất điện: Sản xuất điện đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp năng lượng cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống. Việt Nam đang đẩy mạnh phát triển các nguồn năng lượng tái tạo như thủy điện, điện gió, điện mặt trời để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng và bảo vệ môi trường.

Năng lượng là động lực cho sự phát triển của nhiều ngành công nghiệp khác như cơ khí, sản xuất vật liệu xây dựng, và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nói chung.

Ngành khai thác khoáng sản

Ngành công nghiệp khai thác khoáng sản đóng góp đáng kể vào nền kinh tế Việt Nam, chiếm khoảng 10-12% GDP. Hoạt động khai thác này cung cấp nguồn nguyên liệu thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp quan trọng, bao gồm:

• Sản xuất hóa chất: Khoáng sản như apatit, pirit, đá vôi là nguyên liệu đầu vào cho sản xuất phân bón, hóa chất cơ bản.
• Luyện kim: Quặng sắt, đồng, bauxite, titan là những nguyên liệu quan trọng cho ngành luyện kim, sản xuất thép, nhôm và các kim loại khác.
• Sản xuất xi măng: Đá vôi là thành phần chính trong sản xuất xi măng, vật liệu xây dựng không thể thiếu cho các công trình hạ tầng.
• Nhiệt điện: Than đá vẫn là nguồn nhiên liệu quan trọng cho các nhà máy nhiệt điện, đóng góp vào việc cung cấp điện năng cho đất nước.

Ngành sản xuất hóa chất

Ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ, được Chính phủ quan tâm thông qua các đề án quy hoạch riêng và thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài ngày càng tăng. Mặc dù tiềm năng phát triển còn rất lớn, ngành vẫn đối mặt với một số thách thức.

Hiện nay, ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam bao gồm 8 nhóm sản phẩm chính: phân bón và hợp chất nitơ (chiếm tỷ trọng cao nhất, khoảng 30%), chất tẩy rửa, hạt nhựa nguyên sinh và cao su tổng hợp, hóa chất cơ bản, sơn và mực in, thuốc bảo vệ thực vật, sợi nhân tạo (chiếm tỷ trọng nhỏ) và các sản phẩm hóa chất khác.

Tuy nhiên, ngành vẫn còn tồn tại những điểm yếu cần khắc phục:

• Phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu: Do ngành công nghiệp hóa dầu trong nước chưa phát triển (cả nước mới chỉ có một nhà máy lọc dầu Dung Quất), Việt Nam phải nhập khẩu phần lớn nguyên liệu hóa chất, khiến ngành này luôn nằm trong top 10 ngành có tỷ trọng nhập khẩu cao nhất.
• Năng suất và giá trị gia tăng thấp: Công nghệ sản xuất và hệ thống máy móc kỹ thuật còn lạc hậu, dẫn đến năng suất lao động chưa cao và giá trị gia tăng thấp.
• Quy mô doanh nghiệp nhỏ: Phần lớn doanh nghiệp hóa chất trong nước có quy mô vừa và nhỏ, khó cạnh tranh với các tập đoàn đa quốc gia có tiềm lực tài chính mạnh, công nghệ hiện đại và chiến lược kinh doanh bài bản.

Ngành sản xuất giấy và văn phòng phẩm

Ngành này giữ vai trò quan trọng trong lĩnh vực sản xuất hàng tiêu dùng, đáp ứng tốt nhu cầu nội địa và đóng góp đáng kể vào nền kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt và thị trường không ngừng biến động, các doanh nghiệp trong ngành cần chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp để duy trì vị thế và phát triển bền vững.

Ngành công nghiệp sản xuất ô tô và xe có động cơ khác

Ngành sản xuất ô tô và xe có động cơ khác là một trong các ngành sản xuất ở Việt Nam đang trên đà phát triển. Ngành này bao gồm nhiều phân nhánh đa dạng, từ sản xuất hoàn chỉnh đến cung cấp phụ tùng và dịch vụ bảo dưỡng, sửa chữa. Cụ thể, ngành này bao gồm:

• Sản xuất xe: Sản xuất các loại xe có động cơ phục vụ cho việc vận chuyển người và hàng hóa, đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường.
• Sản xuất thiết bị và phụ tùng: Cung cấp các thiết bị, phụ tùng cần thiết cho quá trình lắp ráp và vận hành xe, bao gồm động cơ, hộp số, hệ thống phanh, hệ thống điện,…
• Sản xuất thân xe và rơ moóc: Chuyên sản xuất các bộ phận cấu thành nên hình dáng và kết cấu của xe như thân xe, rơ moóc, bán rơ moóc.
• Sản xuất phụ tùng, bộ phận phụ trợ: Sản xuất các chi tiết nhỏ, phụ kiện hỗ trợ cho xe như đèn, gương, bánh xe, hệ thống âm thanh,…
• Bảo dưỡng và sửa chữa: Cung cấp dịch vụ bảo dưỡng, sửa chữa, thay thế phụ tùng cho các loại xe có động cơ.

Ngành sản xuất ô tô và xe có động cơ đang ngày càng phát triển, không chỉ đáp ứng nhu cầu vận tải nội địa mà còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa tích cực đến nền kinh tế. Cụ thể, sự tăng trưởng của ngành này góp phần thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp phụ trợ, tạo thêm nhiều cơ hội việc làm và đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế chung của đất nước.

Xu hướng phát triển của ngành sản xuất tại Việt Nam

Nền sản xuất Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, không ngừng thích ứng với bối cảnh cạnh tranh toàn cầu và nhu cầu phát triển kinh tế bền vững. Cùng điểm qua những xu hướng nổi bật đang định hình ngành sản xuất tại Việt Nam:

Ứng dụng công nghệ 4.0 vào sản xuất

Cách mạng công nghiệp 4.0 đang tạo ra những thay đổi sâu rộng trong ngành sản xuất. Việt Nam đang nỗ lực ứng dụng công nghệ 4.0 vào sản xuất thông qua việc đầu tư vào tự động hóa, robot hóa, trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT)… 

Việc ứng dụng công nghệ giúp tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm chi phí sản xuất và tăng cường sức cạnh tranh cho doanh nghiệp. Nhiều nhà máy thông minh đã và đang được xây dựng, góp phần hiện đại hóa ngành sản xuất.

Phát triển ngành sản xuất xanh, bền vững

Xu hướng phát triển bền vững đang được chú trọng trên toàn cầu, và ngành sản xuất của Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng này. Các doanh nghiệp đang dần chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh, thân thiện với môi trường. Việc sử dụng năng lượng tái tạo, giảm thiểu khí thải, xử lý chất thải hiệu quả, và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường đang được đẩy mạnh. Phát triển sản xuất xanh không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn nâng cao hình ảnh và uy tín của doanh nghiệp trên thị trường quốc tế.

>>>Xem thêm: Sản xuất xanh và câu chuyện thành công của doanh nghiệp tiên phong

Chuyển dịch sang các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao

Việt Nam đang hướng tới việc phát triển các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao, đòi hỏi hàm lượng công nghệ và kỹ thuật tiên tiến. Ngành công nghiệp chế biến, chế tạo đang được ưu tiên đầu tư phát triển, đặc biệt là các lĩnh vực như điện tử, công nghệ thông tin, viễn thông, dược phẩm, năng lượng tái tạo… 

Việc tập trung vào các ngành công nghiệp này sẽ giúp Việt Nam nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, thu hút đầu tư nước ngoài chất lượng cao và tạo ra động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế.

Nói tóm lại, các ngành sản xuất ở Việt Nam đang đạt được những bước tiến đáng kể, đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế đất nước. Sở hữu tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ cùng những chính sách hỗ trợ thiết thực từ Chính phủ, các ngành nghề sản xuất hứa hẹn sẽ tiếp tục là động lực quan trọng thúc đẩy nền kinh tế trong tương lai. Tuy nhiên, để nắm bắt tối đa cơ hội và vượt qua thách thức, doanh nghiệp cần chủ động đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh và hướng tới phát triển bền vững.