Phương thức sản xuất là gì? Top 7 loại phương thức phổ biến nhất

“

Phương thức sản xuất là gì, và tại sao nó lại quan trọng trong nền kinh tế hiện đại? Từ các nhà máy sản xuất hàng loạt cho đến mô hình sản xuất theo đơn đặt hàng, mỗi phương thức đều có đặc điểm riêng, ảnh hưởng đến hiệu suất và chi phí vận hành. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu khái niệm phương thức sản xuất, các yếu tố cấu thành và các loại phương thức phổ biến hiện nay.

1. Phương thức sản xuất là gì?

Phương thức sản xuất là cách con người tổ chức và thực hiện quá trình sản xuất để tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ, đáp ứng nhu cầu của xã hội. Nó phản ánh trình độ phát triển của nền kinh tế và có ảnh hưởng lớn đến hiệu suất, chi phí và chất lượng sản phẩm.

Một phương thức sản xuất được cấu thành bởi hai yếu tố chính:

• Lực lượng sản xuất
• Quan hệ sản xuất

Phương thức sản xuất không chỉ quyết định năng suất lao động mà còn ảnh hưởng đến cách phân phối sản phẩm, sự phát triển của doanh nghiệp và cả nền kinh tế. Việc lựa chọn phương thức phù hợp giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình, giảm lãng phí và nâng cao khả năng cạnh tranh.

2. Các yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất

Lực lượng sản xuất là tập hợp các yếu tố vật chất và con người tham gia vào quá trình sản xuất để tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Nó bao gồm:

2.1. Người lao động

Người lao động là yếu tố trung tâm của lực lượng sản xuất. Họ có vai trò quyết định đến năng suất và chất lượng sản phẩm thông qua:

• Trình độ kỹ năng và tay nghề.
• Kiến thức liên quan đến chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn.
• Mức độ sáng tạo và khả năng thích ứng với công nghệ mới.

2.2. Tư liệu sản xuất

Tư liệu sản xuất bao gồm các công cụ, thiết bị và nguyên liệu cần thiết để thực hiện quá trình sản xuất. Nó bao gồm:

• Đối tượng lao động: Nguyên vật liệu đầu vào được con người tác động để tạo ra sản phẩm, ví dụ: gỗ để sản xuất bàn ghế, quặng để sản xuất thép.
• Công cụ lao động: Máy móc, thiết bị, công nghệ giúp tăng năng suất lao động, ví dụ: robot tự động trong dây chuyền lắp ráp ô tô.
• Phương tiện lao động: Nhà xưởng, hệ thống điện, mạng lưới logistics hỗ trợ sản xuất hiệu quả.

Mối quan hệ giữa tư liệu sản xuất và người lao động

Người lao động và tư liệu sản xuất có mối quan hệ biện chứng. Khi công nghệ phát triển, tư liệu sản xuất ngày càng hiện đại, nâng cao hiệu suất và yêu cầu người lao động phải có kỹ năng phù hợp. Ngược lại, chất lượng lao động quyết định khả năng khai thác và sử dụng hiệu quả tư liệu sản xuất.

3. Các phương thức sản xuất bao gồm phổ biến hiện nay

Tùy vào đặc thù sản phẩm, nhu cầu thị trường và quy mô doanh nghiệp, các phương thức sản xuất bao gồm nhiều mô hình khác nhau.

3.1. Sản xuất để lưu kho (Make To Stock – MTS)

MTS là phương thức sản xuất hàng loạt theo kế hoạch, dựa trên dự báo nhu cầu. Sản phẩm được sản xuất trước và lưu kho, sẵn sàng cung cấp khi có đơn hàng.

Ưu điểm

• Rút ngắn thời gian giao hàng do sản phẩm luôn có sẵn.
• Tiết kiệm chi phí sản xuất nhờ quy mô lớn và tính ổn định.
• Dễ dàng kiểm soát chất lượng và đồng bộ hóa sản phẩm.

Hạn chế

• Rủi ro tồn kho cao nếu dự báo sai nhu cầu.
• Tốn diện tích kho bãi và chi phí lưu trữ.
• Ít linh hoạt khi thị hiếu khách hàng thay đổi nhanh.

Ứng dụng

• Ngành công nghiệp về thực phẩm, đồ uống, nước giải khát.
• Sản xuất điện tử, linh kiện, hàng tiêu dùng nhanh (FMCG).
• Ngành dược phẩm, mỹ phẩm.

Ví dụ: Các nhà máy sữa của Vinamilk áp dụng MTS để đảm bảo luôn có sản phẩm sẵn sàng cung cấp cho thị trường.

3.2. Sản xuất theo đơn đặt hàng (Make To Order – MTO)

MTO là phương thức sản xuất chỉ bắt đầu khi có đơn đặt hàng cụ thể, giúp doanh nghiệp sản xuất đúng nhu cầu thực tế.

Ưu điểm

• Giảm rủi ro tồn kho, tiết kiệm chi phí lưu trữ.
• Nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực sản xuất dựa trên nhu cầu thực tế.

Hạn chế

• Thời gian giao hàng lâu hơn so với MTS.
• Cần quy trình sản xuất linh hoạt, dễ gây gián đoạn nếu đơn hàng lớn.

Ứng dụng

• Ngành sản xuất nội thất, ô tô, thời trang cao cấp.
• Ngành cơ khí chế tạo, công nghiệp hàng không.

Ví dụ: Hãng xe Rolls-Royce áp dụng MTO, chỉ sản xuất khi có khách hàng đặt hàng, đảm bảo sản phẩm phù hợp với từng cá nhân.

3.3. Lắp ráp theo đơn hàng (Assemble To Order – ATO)

ATO là phương thức sản xuất trong đó các thành phần cơ bản của sản phẩm được sản xuất trước, nhưng chỉ lắp ráp hoàn chỉnh sau khi có đơn hàng. Điều này giúp kết hợp giữa hiệu quả sản xuất hàng loạt và khả năng tùy chỉnh sản phẩm theo nhu cầu khách hàng.

Ưu điểm

• Giảm thời gian giao hàng: Do các bộ phận đã có sẵn, chỉ cần lắp ráp khi có đơn hàng.
• Linh hoạt trong tùy chỉnh sản phẩm: Dễ dàng điều chỉnh theo nhu cầu khách hàng mà không ảnh hưởng đến toàn bộ quy trình sản xuất.
• Kiểm soát hàng tồn kho tốt hơn so với MTS: Chỉ lưu trữ các linh kiện thay vì sản phẩm hoàn chỉnh.

Hạn chế

• Vẫn có rủi ro tồn kho linh kiện: Nếu dự báo nhu cầu không chính xác, có thể tồn đọng nhiều bộ phận chưa được lắp ráp.
• Đòi hỏi hệ thống quản lý kho hiệu quả: Để đảm bảo đúng số lượng linh kiện cần thiết, tránh thiếu hụt hoặc dư thừa.

3.4 Cấu hình theo đơn hàng (Configure To Order – CTO)

CTO là mô hình nâng cao của ATO, trong đó sản phẩm không chỉ được lắp ráp mà còn được tùy chỉnh cấu hình theo nhu cầu cụ thể của khách hàng.

Sự khác biệt giữa ATO và CTO:

Tiêu chí	ATO	CTO
Lắp ráp trước khi nhận dơn hàng	Có	Không
Mức độ tùy chỉnh	Cơ bản	Cao
Thời gian giao hàng	Nhanh hơn CTO	Chậm hơn ATO do cần tùy chỉnh thêm
Ứng dụng	Ô tô, điện tử tiêu dùng	Máy tính, thiết bị công nghiệp, phần mềm

Ưu điểm

• Tối ưu hóa nhu cầu cá nhân hóa: Khách hàng có thể chọn các tùy chọn phù hợp với nhu cầu.
• Giảm lãng phí nguyên vật liệu: Chỉ sản xuất đúng số lượng theo từng cấu hình đặt hàng.

Hạn chế

• Yêu cầu quy trình sản xuất linh hoạt: Để đáp ứng nhiều cấu hình sản phẩm khác nhau.
• Khó kiểm soát hàng tồn kho: Vì không thể dự trữ sản phẩm hoàn chỉnh mà phải có nhiều loại linh kiện khác nhau.

3.5. Thiết kế theo đơn hàng (Engineer To Order – ETO)

ETO là phương thức sản xuất dành cho các sản phẩm có thiết kế riêng biệt, thường phức tạp và không phù hợp với sản xuất hàng loạt.

Ưu điểm

• Chất lượng cao do sản phẩm được thiết kế riêng, không đại trà.
• Ứng dụng trong các dự án đặc thù như máy móc công nghiệp, công trình xây dựng.

Hạn chế

• Chi phí sản xuất cao do mỗi đơn hàng cần thiết kế riêng.
• Thời gian sản xuất dài do không thể dự trữ sẵn sản phẩm.

4. Sản xuất tinh gọn

Lean Manufacturing là phương thức sản xuất tập trung vào loại bỏ lãng phí, tối ưu hóa quy trình và cải thiện hiệu suất làm việc.

Các nguyên tắc chính của Lean

• Loại bỏ lãng phí (thời gian, nguyên vật liệu, nhân lực).
• Cải tiến liên tục (Kaizen).
• Chuẩn hóa quy trình sản xuất.

Hạn chế: Khó khăn trong vấn đề thay đổi tư duy của doanh nghiệp.

5. Ứng dụng các phương thức trong sản xuất tại Việt Nam

5.1. Tình hình sản xuất tại Việt Nam

Việt Nam đang là một trong những trung tâm sản xuất quan trọng của khu vực Đông Nam Á, với sự phát triển mạnh mẽ trong các ngành dệt may, điện tử, chế biến thực phẩm, ô tô, cơ khí, công nghiệp hỗ trợ. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn đang gặp phải một số thách thức lớn:

Cơ hội

• Việt Nam thu hút nhiều FDI, đặc biệt từ các tập đoàn lớn như Samsung, LG, Foxconn, Toyota.
• Chính phủ có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất như ưu đãi thuế, phát triển khu công nghiệp, thúc đẩy chuyển đổi số.
• Nhu cầu tiêu dùng nội địa và xuất khẩu tăng mạnh, mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp mở rộng quy mô.

Thách thức

• Chuyển đổi từ sản xuất thủ công sang tự động hóa vẫn còn chậm ở nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ.
• Thiếu tính linh hoạt trong sản xuất, đặc biệt với các doanh nghiệp đang sử dụng mô hình sản xuất hàng loạt (MTS) nhưng nhu cầu thị trường thay đổi nhanh.
• Quản lý chuỗi cung ứng và tồn kho chưa tối ưu, dẫn đến chi phí cao và khó đáp ứng yêu cầu khách hàng.

5.2. Các doanh nghiệp Việt Nam đang sử dụng phương thức sản xuất nào?

Sản xuất hàng loạt (MTS) – Phổ biến trong ngành thực phẩm, nước giải khát

• Ví dụ: Vinamilk, Masan, TH True Milk áp dụng MTS để sản xuất sữa, nước giải khát với số lượng lớn.
• Thách thức: Dự báo nhu cầu không chính xác có thể dẫn đến tồn kho cao.

Sản xuất theo đơn hàng (MTO) – Được áp dụng trong dệt may, nội thất

• Ví dụ: May 10, An Phước, Nhà Bè sử dụng MTO để sản xuất quần áo theo đơn hàng của các thương hiệu nước ngoài.
• Thách thức: Thời gian sản xuất dài, cần tối ưu hóa quy trình để rút ngắn lead time.

Lắp ráp theo đơn hàng (ATO) – Phù hợp với ngành điện tử, ô tô

• Ví dụ: Samsung, LG, VinFast sử dụng ATO để lắp ráp điện thoại, tivi, xe điện theo tùy chọn khách hàng.
• Thách thức: Quản lý kho linh kiện và tối ưu quy trình lắp ráp để đáp ứng đơn hàng nhanh hơn.

Sản xuất linh hoạt (JIT, Lean) – Được nhiều doanh nghiệp lớn áp dụng

• Ví dụ: Thaco, Toyota Việt Nam áp dụng Lean và JIT để giảm lãng phí, tối ưu dây chuyền sản xuất.
• Thách thức: Cần đầu tư hệ thống quản lý sản xuất hiện đại để vận hành hiệu quả.

Xu hướng mới: Ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt Nam đầu tư vào công nghệ MES (Manufacturing Execution System) để tối ưu hóa quản lý sản xuất và nâng cao hiệu suất.

6. Vai trò của hệ thống SEEACT-MES trong quản lý sản xuất

SEEACT-MES là giải pháp quản lý sản xuất (Manufacturing Execution System) giúp doanh nghiệp theo dõi, điều phối và tối ưu hóa quá trình sản xuất theo thời gian thực.

Tại sao MES quan trọng?

• Kết nối giữa hệ thống ERP, SCADA, IoT giúp quản lý sản xuất hiệu quả hơn.
• Hỗ trợ các doanh nghiệp áp dụng ATO, CTO, Lean một cách tối ưu.
• Giảm lỗi sản xuất, tối ưu chi phí, nâng cao năng suất.

SEEACT-MES hỗ trợ từng phương thức sản xuất như thế nào?

MTS (Sản xuất hàng loạt)

• Giúp lập kế hoạch sản xuất theo nhu cầu thực tế, tránh dư thừa tồn kho.
• Theo dõi tình trạng sản xuất theo thời gian thực để điều chỉnh kịp thời.

MTO (Sản xuất theo đơn hàng)

• Quản lý toàn bộ quy trình đặt hàng – sản xuất – giao hàng.
• Tối ưu thời gian giao hàng bằng điều phối nguyên vật liệu tự động.

ATO (Lắp ráp theo đơn hàng)

• Giúp đồng bộ kho linh kiện và quá trình lắp ráp để tránh thiếu hụt.
• Cung cấp dữ liệu hiệu suất sản xuất giúp cải tiến quy trình.

CTO (Cấu hình theo đơn hàng)

• Tích hợp dữ liệu đặt hàng từ khách hàng vào hệ thống sản xuất.

ETO (Thiết kế theo đơn hàng)

• Hỗ trợ theo dõi quy trình thiết kế – sản xuất – kiểm định theo từng đơn hàng.

Lean & JIT (Sản xuất tinh gọn)

• SEEACT-MES giúp loại bỏ lãng phí nguyên vật liệu, thời gian chờ, sản xuất dư thừa.
• Cung cấp báo cáo hiệu suất theo thời gian thực để điều chỉnh quy trình.

Kết luận

Như vậy, khi tìm hiểu phương thức sản xuất là gì, ta thấy rằng đây là yếu tố cốt lõi quyết định năng suất, chi phí và chất lượng sản phẩm trong doanh nghiệp. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đang chuyển đổi từ mô hình sản xuất truyền thống sang các phương thức hiện đại như Lean Manufacturing, JIT, ATO để nâng cao hiệu quả và đáp ứng tốt hơn nhu cầu thị trường.

Bên cạnh đó, sự hỗ trợ của các hệ thống quản lý sản xuất như SEEACT-MES đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa quy trình, giảm thiểu lãng phí và nâng cao năng lực cạnh tranh. Do đó, việc áp dụng công nghệ vào sản xuất không chỉ giúp doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hơn mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững trong thời đại công nghiệp 4.0.

Bạn đang tìm kiếm phương thức sản xuất phù hợp và giải pháp quản lý hiệu quả?
Hãy liên hệ DACO để được tư vấn về hệ thống SEEACT-MES và đón đầu xu hướng chuyển đổi số trong sản xuất!

“