Kinh tế xanh là gì? Định nghĩa, Thách thức và Giải pháp bền vững

Kinh tế xanh là mô hình phát triển nhằm cân bằng giữa mục tiêu tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường và bảo tồn tài nguyên sinh thái. Bài viết này sẽ làm rõ khái niệm kinh tế xanh, đồng thời phân tích thực trạng, các giải pháp và triển vọng phát triển của nền kinh tế xanh tại Việt Nam.

Kinh tế xanh là gì? 

Kinh tế xanh (tiếng Anh: Green Economy) là một mô hình kinh tế được định hướng nhằm giảm thiểu đáng kể các tác động tiêu cực đến môi trường và hệ sinh thái. Trọng tâm của mô hình này là vận hành theo hướng ít phát thải carbon, sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên và giảm thiểu các mối nguy hại môi trường trong mọi hoạt động kinh tế.

Về bản chất, kinh tế xanh không chỉ đơn thuần là các hoạt động “xanh” riêng lẻ, mà là một khuôn khổ phát triển tổng thể. Nó đòi hỏi sự lồng ghép chặt chẽ giữa các mục tiêu kinh tế với mục tiêu bảo vệ môi trường và bảo tồn tài nguyên.

Mục tiêu cuối cùng mà kinh tế xanh hướng tới là đạt được sự phát triển bền vững, thể hiện qua các khía cạnh:

• Tăng trưởng kinh tế ổn định
• Công bằng xã hội, cải thiện phúc lợi con người, bao gồm việc tạo ra và duy trì nguồn lao động, việc làm ổn định và chất lượng
• Bảo vệ môi trường, hạn chế các nguy cơ về môi trường và ứng phó hiệu quả với sự khan hiếm tài nguyên thiên nhiên

Nói cách khác, mô hình kinh tế xanh là cách tiếp cận để đạt được sự phát triển bền vững, nơi tăng trưởng kinh tế và sức khỏe môi trường không triệt tiêu lẫn nhau mà cùng song hành và hỗ trợ nhau phát triển.

Tại sao kinh tế xanh quan trọng với Việt Nam?

Việt Nam, một quốc gia đang phát triển và chịu nhiều tác động của biến đổi khí hậu, nhận thức rõ tầm quan trọng của việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh. Đây không chỉ là một xu hướng toàn cầu mà còn là một yêu cầu tất yếu để đảm bảo sự phát triển bền vững trong dài hạn. 

Kinh tế xanh mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho Việt Nam trên nhiều phương diện:

• Thứ nhất, kinh tế xanh giúp giảm phát thải khí nhà kính (thông qua năng lượng tái tạo sử dụng năng lượng hiệu quả), từ đó hạn chế sự nóng lên toàn cầu và giảm thiểu thiệt hại do các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão lũ, hạn hán vốn ảnh hưởng nặng nề đến Việt Nam

>>>Có thể bạn muốn biết: Kiểm kê khí nhà kính là gì? Hướng dẫn chi tiết cho doanh nghiệp

• Thứ hai, kinh tế xanh góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, vốn đang bị khai thác quá mức, dẫn đến suy thoái môi trường và mất cân bằng sinh thái
• Thứ ba, nhờ việc phát triển các ngành công nghiệp xanh như năng lượng tái tạo, nông nghiệp hữu cơ, quản lý chất thải… không chỉ thúc đẩy tăng trưởng mà còn tạo ra nhiều “việc làm xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư
• Cuối cùng, kinh tế xanh còn giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí, nước và đất, những vấn đề đang gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người và sinh vật. Bằng cách sử dụng các công nghệ sạch hơn, kinh tế xanh cải thiện chất lượng môi trường sống và bảo vệ sức khỏe cộng đồng

5 Nguyên tắc của nền kinh tế xanh là gì?

Theo Liên minh Kinh tế Xanh (Green Economy Coalition), nền kinh tế xanh là tầm nhìn hướng tới sự thịnh vượng cho tất cả mọi người trong giới hạn sinh thái của hành tinh. Để hiện thực hóa tầm nhìn này, kinh tế xanh vận hành dựa trên năm nguyên tắc cốt lõi, định hướng cho quá trình cải cách kinh tế ở nhiều bối cảnh khác nhau:

1. Nguyên tắc An sinh

Nền kinh tế xanh tập trung vào việc tạo ra sự thịnh vượng thực sự và công bằng cho mọi người, không chỉ giới hạn ở khía cạnh tài chính mà bao gồm cả vốn con người, xã hội, vật chất và tự nhiên. Nó ưu tiên đầu tư vào các hệ thống tự nhiên bền vững, cơ sở hạ tầng, giáo dục và tạo cơ hội sinh kế “xanh”, đảm bảo mọi người đều có điều kiện để phát triển và tận hưởng cuộc sống tốt đẹp.

2. Nguyên tắc Công bằng

Kinh tế xanh thúc đẩy sự công bằng và bao trùm, đảm bảo việc ra quyết định, lợi ích và chi phí được chia sẻ một cách hợp lý, không phân biệt đối xử và đặc biệt chú trọng trao quyền cho các nhóm yếu thế, bao gồm cả phụ nữ. Nguyên tắc này hướng tới giảm bất bình đẳng, bảo vệ quyền con người, quyền lao động và đảm bảo một quá trình chuyển đổi công bằng, không để ai bị bỏ lại phía sau, đồng thời cân nhắc lợi ích của các thế hệ tương lai.

3. Nguyên tắc Giới hạn Hành tinh

Nền kinh tế xanh thừa nhận các giới hạn sinh thái của Trái đất và giá trị đa dạng của thiên nhiên (kinh tế, văn hóa, sinh thái). Nó nhấn mạnh việc bảo vệ, phục hồi và đầu tư vào các hệ thống tự nhiên như đa dạng sinh học, đất, nước, không khí. Nguyên tắc này áp dụng cách tiếp cận phòng ngừa để tránh làm suy giảm vốn tự nhiên quan trọng và thúc đẩy các giải pháp quản lý tài nguyên sáng tạo, dựa trên các đặc tính của hệ sinh thái.

4. Nguyên tắc Hiệu quả và Đầy đủ

Nguyên tắc này định hướng nền kinh tế vận hành theo mô hình ít carbon, tiết kiệm tài nguyên, tuần hoàn và đa dạng. Nó thừa nhận sự cần thiết phải thay đổi mô hình tiêu dùng toàn cầu để duy trì trong giới hạn chịu tải của hành tinh. Đồng thời, kinh tế xanh điều chỉnh giá cả và các cơ chế khuyến khích để phản ánh đúng chi phí xã hội và môi trường, áp dụng nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”.

5. Nguyên tắc Quản trị Tốt

Để vận hành hiệu quả, mô hình kinh tế xanh đòi hỏi các thể chế quản trị có tính tích hợp cao (giữa các ngành và các cấp), linh hoạt, minh bạch và có trách nhiệm giải trình. Việc ra quyết định cần dựa trên bằng chứng khoa học và kiến thức địa phương, có sự tham gia của công chúng và độc lập khỏi các lợi ích nhóm. Hệ thống tài chính cũng cần được định hướng để phục vụ mục tiêu an sinh và bền vững chung của xã hội.

Thực trạng phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam: Đánh giá toàn diện

Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc nhận thức và triển khai các hoạt động kinh tế xanh. Theo báo cáo Global Green Economy Index cập nhật năm 2024, Việt Nam đứng thứ 79 trên 160 quốc gia về chỉ số kinh tế xanh. Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 đã đề cập đến khái niệm kinh tế tuần hoàn, tạo cơ sở pháp lý ban đầu cho việc triển khai các chính sách liên quan. 

Việt Nam cũng đã có những cam kết mạnh mẽ về giảm phát thải carbon tại COP26, với mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật, chương trình, kế hoạch hành động và văn bản chỉ đạo điều hành về phát triển kinh tế xanh, tăng trưởng bền vững và bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế xanh ở Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Mặc dù đã có những định hướng và chính sách ban đầu, khung pháp lý cho kinh tế xanh vẫn chưa thực sự đồng bộ và nhất quán. Điều này gây khó khăn cho việc triển khai hiệu quả các chính sách và thu hút đầu tư vào lĩnh vực này. Thị trường tài chính xanh ở Việt Nam còn non trẻ và chưa đáp ứng được nhu cầu vốn lớn cho quá trình chuyển đổi xanh. 

Kinh tế tuần hoàn, mặc dù đã được nhắc đến trong luật pháp, nhưng vẫn phát triển chậm và chủ yếu tập trung ở một số lĩnh vực và doanh nghiệp lớn. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt là lưới điện, chưa theo kịp tốc độ phát triển của năng lượng tái tạo, gây ra tình trạng quá tải cục bộ và lãng phí nguồn lực. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân lực chất lượng cao để phục vụ cho nền kinh tế xanh.  

Thách thức nào doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt?

Quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh mang lại cơ hội lớn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là khối doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Các rào cản chính cần vượt qua gồm:

• Hạn chế về nhận thức và năng lực: Một bộ phận không nhỏ doanh nghiệp, nhất là SMEs còn thiếu hiểu biết sâu sắc về các mô hình kinh doanh bền vững, quy trình giảm phát thải, lợi ích và cách thức thực hiện chuyển đổi xanh
• Khó khăn trong tiếp cận tài chính xanh: Việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi, tín dụng xanh còn hạn chế. Các khái niệm này còn mới mẻ và thiếu cơ chế, sản phẩm tài chính phù hợp hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào các dự án xanh
• Gánh nặng chi phí chuyển đổi: Doanh nghiệp lo ngại về chi phí đầu tư ban đầu lớn cho việc đổi mới công nghệ sạch, nâng cấp quy trình sản xuất, đào tạo nhân lực và đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường mới
• Bất cập trong khung pháp lý và chính sách: Sự thiếu đồng bộ, đôi khi chồng chéo hoặc thay đổi trong các quy định, chính sách liên quan đến mô hình kinh tế xanh gây khó khăn cho việc lập kế hoạch dài hạn. Đồng thời, việc thiếu các tiêu chuẩn, hướng dẫn kỹ thuật rõ ràng cũng tạo ra sự mơ hồ khi triển khai.
• Áp lực từ tiêu chuẩn quốc tế: Các yêu cầu ngày càng khắt khe từ các thị trường xuất khẩu lớn, điển hình như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU, đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư vào hệ thống đo lường, báo cáo phát thải và có thể làm tăng chi phí, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh.

Việc nhận diện và tìm giải pháp tháo gỡ những thách thức này là yếu tố then chốt để thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh thành công tại Việt Nam.

Cơ hội kinh doanh nào từ kinh tế xanh tại Việt Nam?

Sự chuyển dịch sang kinh tế xanh tại Việt Nam không chỉ là thách thức mà còn mở ra một loạt cơ hội kinh doanh hấp dẫn và tiềm năng, khi nhu cầu về các sản phẩm, dịch vụ và công nghệ bền vững ngày càng tăng. Các lĩnh vực nổi bật bao gồm:

1. Năng lượng tái tạo: Đây là lĩnh vực trọng tâm với nhiều cơ hội trong việc đầu tư, phát triển các dự án điện mặt trời, điện gió, điện sinh khối; sản xuất thiết bị liên quan và cung cấp các dịch vụ, giải pháp tiết kiệm, quản lý năng lượng hiệu quả.
2. Nông nghiệp xanh và hữu cơ: Nhu cầu thị trường về thực phẩm sạch, an toàn và sản xuất theo hướng bền vững đang tăng cao, tạo cơ hội lớn cho các doanh nghiệp đầu tư vào mô hình nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp thông minh ứng phó biến đổi khí hậu.
3. Du lịch sinh thái và bền vững: Khai thác lợi thế về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa đa dạng để phát triển các sản phẩm du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch có trách nhiệm, vừa bảo tồn giá trị vừa tạo nguồn thu bền vững.
4. Công nghệ và giải pháp môi trường: Nhu cầu xử lý ô nhiễm (nước thải, khí thải, chất thải rắn), quan trắc môi trường, tiết kiệm tài nguyên ngày càng cấp thiết, mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp nghiên cứu, phát triển và cung cấp công nghệ, dịch vụ môi trường hiệu quả.
5. Kinh tế tuần hoàn và tái chế: Phát triển các giải pháp, mô hình kinh doanh nhằm giảm thiểu chất thải, biến chất thải thành tài nguyên thông qua tái chế, tái sử dụng, kéo dài vòng đời sản phẩm đang là xu hướng tất yếu.
6. Giao thông và xây dựng xanh: Cơ hội trong việc phát triển hạ tầng và phương tiện giao thông sử dụng năng lượng sạch (xe điện); sản xuất, sử dụng vật liệu xây dựng thân thiện môi trường, thiết kế và thi công các công trình xanh, tiết kiệm năng lượng.
7. Tài chính xanh và thị trường Carbon: Sự hình thành của thị trường tài chính xanh và thị trường tín chỉ carbon tạo cơ hội cho các tổ chức tài chính, nhà đầu tư và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ liên quan đến các dự án xanh, giảm phát thải.

Việc chủ động nắm bắt các cơ hội này không chỉ giúp doanh nghiệp tạo ra lợi nhuận mà còn góp phần nâng cao uy tín, giá trị thương hiệu và khả năng cạnh tranh, đặc biệt khi tiếp cận các thị trường quốc tế có yêu cầu cao về tiêu chuẩn môi trường.

>>>Xem thêm:

• Sản phẩm xanh là gì? Đặc điểm, lợi ích và các ví dụ thực tiễn
• Năng lượng xanh: Ưu điểm, ứng dụng và tiềm năng phát triển
• Nông nghiệp xanh: Xu hướng tất yếu cho phát triển bền vững

Giải pháp phát triển kinh tế xanh bền vững tại Việt Nam

Để thúc đẩy kinh tế xanh phát triển hiệu quả và bền vững tại Việt Nam, cần triển khai đồng bộ và quyết liệt các nhóm giải pháp trọng tâm sau:

1. Hoàn thiện thể chế và chính sách: Xây dựng, ban hành và thực thi hiệu quả khung pháp lý rõ ràng, nhất quán về tiêu chuẩn xanh, tài chính xanh (tín dụng, trái phiếu), quản lý môi trường. Đồng thời, thiết lập các cơ chế khuyến khích, hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cụ thể cho doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi xanh.
2. Phát triển hệ sinh thái tài chính xanh: Tạo điều kiện và thúc đẩy sự phát triển của các công cụ tài chính xanh (tín dụng, trái phiếu, quỹ đầu tư…), thu hút nguồn vốn trong và ngoài nước cho các dự án, hoạt động sản xuất kinh doanh xanh.
3. Thúc đẩy mạnh mẽ kinh tế tuần hoàn: Ban hành chính sách khuyến khích, hỗ trợ và yêu cầu áp dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn trong sản xuất và tiêu dùng, tập trung vào giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế chất thải và kéo dài vòng đời sản phẩm.
4. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng xanh: Ưu tiên nguồn lực đầu tư phát triển hạ tầng năng lượng sạch (lưới điện thông minh, hạ tầng năng lượng tái tạo), hạ tầng giao thông bền vững (giao thông công cộng, hạ tầng cho xe điện), hạ tầng xử lý chất thải, nước thải đồng bộ.
5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng về kinh tế xanh, công nghệ xanh, quản lý môi trường, quản trị doanh nghiệp bền vững cho người lao động, nhà quản lý và hoạch định chính sách.
6. Đẩy mạnh nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và hợp tác quốc tế: Khuyến khích, đầu tư cho hoạt động R&D, ứng dụng công nghệ xanh, giải pháp đổi mới sáng tạo. Tăng cường hợp tác quốc tế để chia sẻ kinh nghiệm, thu hút đầu tư, tiếp nhận chuyển giao công nghệ tiên tiến.
7. Nâng cao nhận thức và thúc đẩy tiêu dùng bền vững: Đẩy mạnh truyền thông, giáo dục nâng cao nhận thức cho toàn xã hội về vai trò, lợi ích của mô hình kinh tế xanh và trách nhiệm của mỗi cá nhân; khuyến khích, tạo điều kiện cho các mô hình tiêu dùng bền vững.

Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp này sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của nền kinh tế xanh Việt Nam, hướng tới mục tiêu tăng trưởng bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống. 

Như vậy, có thể thấy nền kinh tế xanh đóng vai trò quan trọng, mang lại tác động tích cực kép cho cả thị trường kinh tế và hệ sinh thái môi trường. Với những phân tích và thông tin đã chia sẻ, DACO hy vọng quý doanh nghiệp đã có cái nhìn tổng quan và có thể tìm kiếm những giải pháp hiệu quả để cùng hướng tới một nền kinh tế xanh phát triển vững mạnh tại Việt Nam.

Doanh nghiệp có nhu cầu tìm hiểu sâu hơn về lộ trình chuyển đổi xanh và các giải pháp kiểm kê khí nhà kính tiên tiến, vui lòng để lại thông tin liên hệ tại website để được đội ngũ chuyên gia của chúng tôi tư vấn chi tiết.